"بالاخره روزی مجبور هستیم که به مصدق آنگونه که بود، و نه آنگونه که دوست داریم فکر کنیم بوده بپردازیم". این فرضیه حرف تازه ای نیست و بسیار جای تامل دارد. آنچه در ایران آن روزها در حال وقوع بود آنقدرواضح و اظهر من الشمس بود که (جواهر نهرو) نخست وزیر وقت هند نیز از آن سوی مرزهای ایران طرحی که غرب برعلیه مصدق برنامه ریزی میکرد را به وی گوشزد کرده بود! (1)
اما ظاهرا "مصدق از قبل میدانست چه باید بشود" (2) و به آنچه باید میشد راضی بود.این فرضیه زمانی قوت میگیرد که به بازخوانی فراز هایی از نامه آیت اله کاشانی به مصدق یک شب قبل از وقوع کودتا(27/5/1332) بپردازیم که در آن مصدق را دعوت به حفظ دولتی میکند که خودش به بقای آن راضی نیست و او را از وقوع به اصطلاح کودتایی که مطابق با نقشه خود اوست آگاه میکند.
مصدق که به قول شهید مدرس شاگرد اول نخستین کلاس سیاست (عوام فریبی) است بسیار سیاستمدار تر از آن بود که بتوان تمام اعمال او را در عرصه ی سیاست را تنها به خاطر اشتباه، غرور، خود رایی و... دانست.(3) به نظر نگارنده یک واقعه تاریخی نتیجه سلسله وار حوادثی است که افراد گوناگون در آن نقش ایفا کرده اند و لذا نمی توان منکر نقش مصدق در این برگ از تاریخ شد. لذا در این مجال نگاهی مختصر به تبار و کارنامه ی سیاسی مصدق خالی از لطف نیست.
